Een lofzang op het uithoudingsvermogen en de waardigheid van de menselijke geest

Review : Schokkend en controversieel was Steinbecks klassieke meesterwerk toen het in 1939 verscheen en Amerika ineens met zijn eigen zelfkant confronteerde. Tegen de achtergrond van het kurkdroge Oklahoma en het Californische migrantenleven volgen we de familie Joad, die, net als duizenden andere kleine boeren en landarbeiders in de jaren dertig, gedwongen is naar het Westen te vertrekken op zoek naar het beloofde land - en in ieder geval naar werk. Hun verhaal is er een van valse hoop, onmogelijk verlangen en dromen die in duigen vallen. Toch weet Steinbeck hun strijd zó intens menselijk, groots en met een geweldige morele visie te beschrijven, dat De druiven der gramschap een lofzang op het uithoudings- vermogen en de waardigheid van de menselijke geest is. The Grapes of Wrath werd in 1940 bekroond met de Pulitzerprijs en werd in het zelfde jaar verfilmd door John Ford. Boek en film spraken mij in mijn tienertijd minder aan omdat de thematiek iets verder van mijn bed lag dan die van bijvoorbeeld van On the road of Catcher in the Rye. Maar na zovele jaren heeft het boek me tenslotte nog voor zich gewonnen, omdat het een sociale roman is die nog niets aan actualiteit heeft ingeboet. Terwijl ik het nu las dacht ik dat ik een fictieversie van Peter Mertens' Hoe durven ze? in handen had. Thema's zoals oplichterij van banken, xenofobie, minachting voor arbeidskrachten, afkeer voor vakbonden, het is allemaal zo herkenbaar. De auteur heeft zijn verhaal dan ook zo boeiend geschreven (ook knap vertaald trouwens door Alice Schrijver) dat het boek mij nu vanaf de eerste bladzijde in zijn ban had.

Het begint al heel sterk wanneer Tom Joad na enkel jaren gevangenis terug naar zijn ouderlijk huis wil. Onderweg ontmoet hij de uitgetreden dominee, die hem vergezelt. Maar dan blijkt dat de Joads zijn weggejaagd van hun boerderij, en ze beginnen zoals zovele sukkelaars in de jaren dertig aan hun tocht naar California, het beloofde land. De Okies (economische vluchtelingen uit Oklahoma en omliggende staten - IDP's volgens het vocabularium van de VN, Internally Displaced People) komen in California aan en worden voor rooien uitgemaakt. Ze weten niet wat dat zijn, rooien, en vragen het aan elkaar. Het antwoord: rooien willen dertig dollarcent als het uurloon 25 is.Vanuit het door droogte en erosie geteisterde Oklahoma trekt de boerenfamilie Joad over Route 66 naar Californië om als fruitplukkers te overleven. De exodus naar het Beloofde Land eindigt in de barre werkelijkheid van de migrantenkampen. Onderweg komen ze aan de weet dat kommer en kwel eerder hun lot zullen blijven dan melk en honing.

Citaat : Verbrand koffie om er schepen mee te stoken. Verbrand maïs om je te verwarmen, dat geeft een heet vuur. Gooi aardappels in de rivieren en zet wachte langs de oevers om de hongerige mensen tegen te houden als ze ze er uit willen vissen. Slacht de varkens af en begraaf ze, en laat het rottende vlees in de aarde druipen. Dit is een misdaad die alle aanklachten te boven gaat.

The Grapes of Wrath is een hartverscheurende aanklacht, tegen de zogenaamde Amerikaanse droom die alleen voor de rijken bestemd lijkt.