de weg uit de duisternis naar het licht van de rede

Leopold Flam was het kind van analfabete leurders maar werd uiteindelijk prof filosofie aan de VUB. Hij groeit letterlijk op in de duisternis van een vuile kelder. Je moet je dat proberen voor te stellen. Je ouders kunnen lezen noch schrijven en jij neemt je voor dat je wil lezen, filosofie studeren. Dat is letterlijk de weg uit de duisternis naar het licht van de rede, waarbij je die extreme armoede moet overwinnen, de Holocaust moet passeren, twee periodes van gevangenschap meemaakt. Ik zal alles verdragen, is een selectie uit zijn dagboeken en briefwisselingen samengesteld door Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke. Op de eerste bladzijde lezen we dat Flam, hij is dertien als hij zijn dagboek begint, verliefd is op een meisje dat Anna heet, dat zijn ouders bedelaars zijn, en dat hij woont in een kelder in Antwerpen.

Leopold Flam groeit op in een armoede die ook voor de jaren dertig van de vorige eeuw extreem kan worden genoemd. Zijn ouders zijn ongeletterde Joden die zijn gevlucht uit Lublin (toen Rusland, nu Polen). Een paspoort hebben ze niet, werk evenmin. Fatsoenlijk eten is er niet in de kleine bedompte ruimte waar ze wonen. En toch slaagt Leopold Flam, die erg van lezen houdt, erin examen te doen. Met veel moeite bemachtigt hij zelfs een studiebeurs waarmee hij een universitaire opleiding kan voltooien. En met nog meer moeite wordt hij leraar, eerst op een middelbare school, dan op de universiteit van Brussel, en uiteindelijk zelfs hoogleraar.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Leopold Flam actief in het verzet. Hij zoekt onderduikadressen voor Joodse kinderen en helpt bij het maken en verspreiden van verzetsbladen. Eerst belandt hij in de Dossinkazerne en later wordt hij gedeporteerd naar Buchenwald. Ook daar blijft hij schrijven.

Leopold Flam schrijft met totale meedogenloosheid over zijn gevoelsleven. Hij doet geen enkele poging een positief beeld te schetsen van zichzelf.

Hij vervloekt zijn ouders, die altijd ruzie maken en nooit geld hebben. Ook is hij is vaak depressief en eenzaam.

En dan is er Julia Isbutsky, het meisje waarop hij uiteindelijk echt verliefd wordt. Maar al snel nadat ze zijn getrouwd maar het is geen gelukkig huwelijk, hoewel Leopold en Julia nog een zoon krijgen (Plato Erasmus). De echtelieden staan elkaar voortdurend naar het leven.

Deze dagboeken zijn een prachtig tijdsdocument. Flam ontstijgt regelmatig het particuliere, bijvoorbeeld in de vele passages waarin hij getuigt van het antisemitisme dat in België na de oorlog nog welig tiert. Zijn leven lang snakte Leopold Flam naar erkenning. Wat hij bovenal wou was een publiek. Hij wilde lezers. In dat opzicht is deze publicatie een postuum én origineel eerbetoon.